Wat we kunnen leren van Trump

Tekst Lydia Lijkendijk

‘Je bent mijn enige afspraak deze week’, begint Arend Ardon. Hij heeft zich even los kunnen maken van het klussen in zijn nieuwe huis – dat wil zeggen: nieuw voor hem. Het huis zelf is driehonderd jaar oud. Een project, zoals hij het noemt. Klussen was niet persé zijn specialiteit, maar gaandeweg wordt hij er best goed in.

Balanceren tussen twee werelden

Het combineren van interesses en balanceren tussen werelden, is tekenend voor wie hij is. ‘Ik ben bedrijfskundige én sociaal psycholoog; ik houd van de natuur én van de reuring van de stad. En ik ben een wetenschapper én een praktijkman. In mijn vak ben ik vaak met mijn hoofd bezig. Met redeneren, analyseren. Iets maken met mijn handen, zoals nu bij het klussen, is niet alleen een aanvulling op mijn vak, maar ook een verrijking ervan. Dingen vastpakken, mooier maken. Daar geniet ik enorm van.’ Het schakelen tussen verschillende werelden voorkómt dat Ardon opgezogen wordt door één van die werelden, en steeds vanuit andere perspectieven kan kijken naar waar hij mee bezig is. ‘Die ruimte past bij mij.’

Kijken naar mensen

Ardon wist al vroeg dat hij organisatiepsycholoog wilde worden, maar hij wilde ook in staat zijn een winst- en verliesrekening te begrijpen. ‘Maar de sociaal psycholoog in mij staat vaak op de voorgrond. Ik doe in mijn werk nog steeds wat ik als klein ventje al deed: naar mensen kijken. Ik vind het fascinerend hoe mensen interacteren. Vakmatig word ik er vaak bijgehaald als mensen daarin iets te ontwikkelen hebben. Dan ben ik op zoek naar patronen. Naar dingen die verklaren waarom mensen steeds uit verbinding raken bijvoorbeeld, of die ervoor zorgen dat innovatie steeds maar niet van de grond komt. Samen met mijn collega’s van The Change Studio help ik patronen blootleggen. En beweging te creëren en olievlekwerking te versterken. Mijn vak gaat over de invloed die mensen hebben op elkaar.’

Leren van Trump

In de wereld van vandaag hebben we te maken met grote vraagstukken, waarin mensen rollen spelen en elkaar beïnvloeden. Denk aan het klimaat, oorlogen, de energietransitie. ‘Waar mijn aandacht de laatste tijd het meest naar uitgaat’, zegt Ardon, ‘is het geopolitieke vraagstuk. De dynamiek tussen de Verenigde Staten, Rusland en Europa. Behalve dat ik dit zorgwekkend vind, fascineert het me ook. Waarbij ik graag verder wil gaan dan elkaar steeds maar bevestigen in hoe erg en beroerd het allemaal is wat Trump doet. Dat begint nogal saai te worden. Laten we er liever van leren!’

Naast het bevorderen van verbinding en veiligheid, horen ook duidelijk zijn, richting geven en mensen aanspreken bij leiderschap

Vragen stellen

Daarbij gaat Ardon uit van twee vragen. ‘De eerste vraag is: als dit het níét is, wat Trump allemaal doet, wat willen we dan? Als we zo boos worden van Trump, staan er kennelijk diepere waarden op het spel. Hoe verankeren die waarden zich dan in ons eigen leiderschap, waaruit blijkt dat we ze belangrijk vinden? Hoe ziet verbinding er dan wél uit?’ De tweede vraag die hem bezighoudt, is: als achteraf blijkt dat het tijdperk Trump voor ons een belangrijkje impuls bleek, wat is dan die impuls? ‘Of nog scherper: wat zou achteraf de bijdrage kunnen blijken van Trump? We kunnen ons gemakkelijk verzetten tegen alles waar we tegen zijn. Maar Trump heeft ons wel wakker geschud. De Russen kloppen al lang op onze achterdeur, maar wij sukkelen maar wat aan. Wij dachten altijd: gelukkig beschermt Amerika ons. Maar dat is dus nog maar de vraag. Misschien was dat altíjd al de vraag, maar nu is het duidelijk dat dit de vraag is. Heel onaangenaam, en ook heel duidelijk. En het leidt ertoe dat we opstaan, ons verenigen en beseffen dat we zelf moeten staan voor onze eigen waarden, waardigheid en veiligheid. Dat brengt het.’

Dus nee, Trump is geen fijne vent. En ja, we kunnen ook van hem leren. Dit soort tegenstellingen komt Ardon ook tegen in organisaties. Er is veel sprake van polarisatie, ziet hij. ‘Ik ben altijd bezig met het helpen hanteren van tegenstellingen. Wat in de samenleving in het groot gebeurt, zie je op de werkvloer in het klein. Het is heel gemakkelijk om elkaar te bevestigen in onze eigen bubbel en losgezongen te raken van de rest. Als je het samen overal over eens bent, kan elke Jodocus samenwerken. Het gaat erom of dat ook lukt als je overal verschillend tegenaan kijkt. Tegelijkertijd: degene die het niet met je eens is, tegen wie je vecht, verwoordt waarschijnlijk precies de tegenkracht die voorkómt dat je uit de bocht vliegt.’

Neem de tegenstelling tussen ruimte en richting. Ardon: ‘Professionals vechten voor hun ruimte, leidinggevenden voor de kaders. Mensen die creatief zijn, willen andere dingen dan ‘blauwdenkers’ die van discipline houden. Ze staan als het ware tegenover elkaar. Maar tegenkracht hóórt in organisaties. Het is voorspelbaar en je hebt het nodig in vitale systemen.’ Dus kijk liever naar hoe je elkaar kunt versterken, bepleit Ardon. ‘Het is dé opgave van deze tijd: hoe gaan we om met polariteit en hoe komen we in verbinding?’

Parels van hoop

Het gebrek aan verbinding in organisaties is een uiting van iets groters, stelt Ardon. ‘Kijk naar de Tweede Kamer. Daar gaan ze anders met elkaar om dan tien jaar geleden. Ruwer. Ik wil niet beweren dat het vroeger beter was. “Vroeger was het ook een klote-bende”, zei een 85-jarige man laatst tegen me. Waar het om gaat is: waar zien we de parels van hoop? Waar gebeuren de mooie dingen? Laten we daar de focus op leggen, daar de schijnwerpers op zetten, want het barst ervan, in plaats van dat we elkaar aanpraten hoe erg het is.’

In zijn eigen omgeving ziet hij prachtige initiatieven. ‘Hier in ons buurtje houden jongeren zich op eigen initiatief bezig met eenzame ouderen. Ze gaan wandelen en schaken. Niet omdat ze er een opdracht toe hebben, maar omdat het voortkomt uit verlangen. Elke betekenisvolle beweging start met verlangen.’

Balans herstellen

Het is een uitdaging voor leiders om richting te geven aan de verbinding, aan het verlangen, aan de zoektocht naar hoopvolle parels – en daar goed in te worden. Zonder de polariteit die ons tegenwerkt onder tafel te schuiven. Ardon: ‘Eén van de meest wezenlijke dingen is het open gesprek over dat wat moeilijk is. Over de dingen die we onbesproken laten, de onderstroom. In het boek Wat speelt hier? leggen Cynthia van der Zwan en ik uit hoe die onderstroom werkt. Wat we doodzwijgen, gaat niet vanzelf weg. Als er patronen zijn die ons parten spelen, is het zaak die in alle openheid te bespreken. Dat hoort erbij. We moeten ongemak kunnen verduren.’

Die gesprekken zijn moeilijk, weet Ardon, juist in deze tijd van #MeToo en grensoverschrijdend gedrag. ‘Leiders moeten bijdragen aan verbinding en veiligheid. Heel goed dat daar veel aandacht voor is. Maar dat alleen is te eenzijdig. Want nu leidinggevenden verbindend en veilig moeten zijn, in plaats van autoritair en top-down zoals vroeger, zie ik dat ze geen leiding meer durven geven. Want ze zijn als de dood dat medewerkers naar de vertrouwenspersoon hollen vanwege hun leiderschapsstijl. Ze durven niet duidelijk te zijn over de richting van de organisatie, over wat ze van medewerkers verwachten, over wat acceptabel is op de werkvloer en wat niet; ze durven mensen niet meer aan te spreken.’

Als dat speelt, nemen leidinggevenden hun plek niet in. De leiderschapspositie is dan als het ware vacant, zodat altijd wel een collega zijn kans schoon ziet om zich autoritair te gaan gedragen. Ardon: ‘En als er iets onveilig is, is dat het wel! Dus naast het bevorderen van verbinding en veiligheid, horen ook duidelijk zijn, richting geven en mensen aanspreken bij leiderschap. Die balans vraagt om aandacht.’

Ode aan de leidinggevenden

Voor de balanszoeker die Ardon zelf is, is het een mooie klus met leiders op zoek te gaan naar die balans. Hij gaat het erover hebben, tijdens het Jaarcongres Veranderen met Impact. En over nog heel veel andere dingen. ‘Heel eerlijk: ik bedenk mijn boodschap pas een paar dagen van tevoren. Maar ongetwijfeld ga ik het hebben over leiderschap, polarisatie en verbinding. Het zou maar zo een ode aan de leidinggevenden kunnen worden. Ik ontmoet veel leidinggevenden die recht uit hun hart het beste proberen te doen, terwijl ze stevig onder vuur liggen in deze tijd. Ga er maar aan staan!’

Hij noemt het congres ‘niet standaard’. ‘Het is geen rijtje van alleen maar bekende sprekers. Er komen altijd mensen uit onbekende werelden aan het woord, die ons totaal nieuwe inzichten geven. Innovatie ontstaat op de grenzen van disciplines, dus dat is verrijkend. We doen dit congres voor de vijfde keer, het is ons eerste lustrum, en het is telkens een dag vol inspiratie. Die je aan het denken zet, zonder antwoorden op te dissen. Het wordt een feestje!’