Impact van Geopolitiek: van wisselkoersen tot toevoerketens en van reputatieschade tot compliance

Impact van Geopolitiek: van wisselkoersen tot toevoerketens en van reputatieschade tot compliance

Met de timing is niets mis. Terwijl de onrust in de wereld met de dag groter lijkt te worden, verschijnt een boek dat organisaties helpt om beter te kunnen anticiperen op veranderende geopolitieke ontwikkelingen. Impact van geopolitiek: hoe bedrijven hun strategie bepalen, is het resultaat van een bijzondere samenwerking tussen onderzoekers van Instituut Clingendael en advieskantoor PwC.

Tekst: Rocco Mooij

In het boek schetsen Remko Blom, Rem Korteweg, Hala Naoum Néhmé en Maaike Okano-Heijmans de bredere actuele, maar vooral historische geopolitieke context waarin bedrijven moeten opereren. Tegen die achtergrond biedt het organisaties handvatten om de implicaties van de geopolitieke turbulente te duiden, te analyseren en tijdig het hoofd te bieden.

Rem Korteweg van Instituut Clingendael is zich bewust van het feit dat het boek behoorlijk ‘on topic’ is. ‘Er wordt op dit moment natuurlijk heel veel over geopolitieke veranderingen geschreven. Maar wat wij met dit boek toch primair beogen is om er op een gestructureerde manier naar te kijken. Los van de waan van de dag. En niet op een – met alle respect – hijgerige manier. We geven de diepere lijnen aan. Geopolitiek is iets van alle tijden. Er is eigenlijk geen moment waarop geopolitiek niet van belang is geweest voor de context waarin een bedrijf moet opereren. Maar het is duidelijk dat het nu wel heel sterk naar voren komt, vanwege de grote veranderingen die er gaande zijn.’

Aanleiding voor het boek was een verzoek van de Stichting Management Studies (VNO-NCW) aan Instituut Clingendael en PwC om in kaart te brengen hoe internationaal actieve Nederlandse bedrijven anticiperen op geopolitieke veranderingen. Het boek is gebaseerd op praktijkwetenschappelijk onderzoek, bestaande uit een grondige literatuurstudie en gesprekken met grote Nederlandse bedrijven. Voor het in kaart brengen van de bredere geopolitieke achtergrond tekenden twee senioronderzoekers van Clingendael. Hun collega-auteurs van PwC leverden praktische analysemodellen: een 360 model van transmissiekanalen van een organisatie en een doorlichtingskader, waarmee organisaties aspecten van de bedrijfsvoering kunnen analyseren op mogelijke geopolitieke impact.

De onderzoekers maken een belangrijk onderscheid tussen geopolitiek klimaat en geopolitiek weer. In de laatste categorie vallen ook de actuele ontwikkelingen in de VS. Daaronder zijn langduriger trends zichtbaar.

Je kunt naar geopolitiek kijken als een weersverschijnsel of als een klimaatverandering. Geopolitiek vindt op beide niveaus plaats.

Korteweg: ‘Je kunt inderdaad naar geopolitiek kijken als een weersverschijnsel of als een klimaatverandering. Geopolitiek vindt op beide niveaus plaats. Er is ergens een conflict, er breekt een oorlog uit, er is sprake van sabotage, een pandemie. Dat zijn incidenten, ofwel het geopolitieke weer. Dat verandert met de dag. Wij kijken met dit boek vooral een niveau hoger. Naar de geopolitieke klimaatverandering waarmee we te maken hebben. We gaan van een fase waarin internationale handel en economische samenwerking bloeide door de toenemende globalisering, naar een fase waarin landen wereldwijd steeds meer interveniëren in markten. En steeds meer druk uitoefenen via eigen regelgeving, via sanctiebeleid of juist subsidies.’

Wat de huidige ontwikkelingen in de VS betreft; ook dat proces is al veel eerder in gang gezet, schetst Korteweg.  ‘Al vanaf 2008, ten tijde van de financiële crisis, neemt de relatieve machtspositie van de Verenigde Staten af, ten koste van nieuwe groeieconomieën zoals China. En dat betekent dat het systeem waarin die staten zich tot elkaar verhouden, competitiever is geworden. En dit uit zich dan in hoe internationale economische betrekkingen worden beleefd of worden ervaren. Denk aan de subsidies die China geeft aan de staal- en aluminiumproducenten, waarmee zij marktaandeel behalen. Daarmee kunnen ze druk uitoefenen. We zien ook economische dwang toenemen. Een voorbeeld is dat Australië China om openheid vraagt over de herkomst van het coronavirus. En China slaat vervolgens terug door Australische wijn van de Chinese markt te weren. Ook het aantal sancties is aan het toenemen, dat geldt ook voor tarieven en protectionisme in bredere zin.  Die trend zagen we al onder de regering Biden, maar ook onder Trump 1 en zelfs al onder Obama. De huidige regering Trump is een katalysator van die geopolitieke verandering, waar alles samenkomt en nog meer wordt verscherpt.’

Een van de aanbevelingen in het boek is: wees alert. Dat verbaast me. Dat spreekt toch vanzelf in het huidige tijdsbestek?

‘Dat zou je denken. Maar het viel ons op dat het heel moeilijk blijkt voor bedrijven om te anticiperen op geopolitieke ontwikkelingen. Men zit vooral in de reactiemodus. Iets overkomt een bedrijf en dan pas wordt er gereageerd. Nu pas zie je bij veel bedrijven een soort aha erlebnis. CEO’s schrikken wakker en zeggen: “oh, ja geopolitiek doet ertoe. Misschien hadden we ons systeem op een iets andere manier moeten organiseren, of misschien moeten we meer aandacht besteden aan scenarioanalyses. Misschien moeten we alerter zijn op bepaalde signalen die we uit onze toevoerketens ophalen.” Dat moment ontstaat pas als het bedrijf met de neus op de feiten wordt gedrukt. De zaken staan op scherp en nu hoor je overal dat geopolitiek ertoe doet. Maar dat komt toch echt doordat je niet alert bent geweest. Als je het structureler kunt inbedden in je strategievormingsproces, kun je die alertheid vergroten.’

In zekere zin is de strekking van het boek daarom ook geruststellend en optimistisch. Korteweg: ‘Je hoeft er niet van te schrikken, beste CEO, Als je de langere lijnen in kaart brengt, dan zie je dat de huidige situatie niet zonder precedent is. Kijk naar het verleden. Daar kun je van leren. Ook andere bedrijven worstelen hiermee. Ga voor de spiegel staan en zie hoe anderen hiermee omgaan. Zo kun je jezelf weerbaar maken om met de huidige weerbarstige geopolitiek om te gaan. En denk niet alleen in termen van risico’s. Want ook nu zullen er nieuwe kansen ontstaan.’

Het boek is ook een pleidooi voor een integrale aanpak. Maar je ziet dat bedrijven op onderdelen wel degelijk alert zijn.

‘De afgelopen jaren was er een enorme focus op vooral stijgende grondstoffenprijzen en mogelijke druk op toevoerketens omwille van geopolitieke redenen. En er werd dan regelmatig gezegd, geopolitiek is een supplychainrisico. Het gevaar bestaat dan dat je geopolitiek ook definieert als iets dat enkel onderdeel is van supplychainmanagement. En dat is pertinent niet waar. De impact van geopolitieke ontwikkelingen op bedrijven is veel breder. En dan kom je bij het model uit dat we in het boek daarover opnemen, het cirkeldiagram, waarmee je op een 360 graden basis in kan schatten hoe geopolitiek op verschillende manieren je bedrijf kan beïnvloeden. Dat gaat van wisselkoersen, tot toevoerketens en van reputatieschade tot compliance.’

Moet de verantwoordelijkheid belegd worden bij iemand in de board, een chief geopolitical officer?

‘Er zijn voorbeelden van bedrijven waar dat werkt. Maar er zitten ook risico’s aan. Want als er iets fout gaat, dan ligt het aan die persoon. Ook wordt er dan gedacht: “Geopolitiek? Oh, daar is hij of zij van.” Naar mijn idee laat geopolitiek zich heel moeilijk centraliseren in één positie. De CEO speelt een belangrijke rol uiteraard, maar kan het niet alleen doen. Daarvoor raakt het aan te veel verschillende aspecten van een bedrijf. De keuze voor een meer centrale of decentrale oplossing hangt ook sterk van het type bedrijf af. Een financiële dienstverlener heeft met andere geopolitieke risico’s en uitdagingen te maken dan een schoenfabrikant. Het hangt ook van de bedrijfscultuur af, van de risk appetite van het bedrijf.  Er is geen one-size-fits-all-oplossing. In het boek reiken we handvaten aan om te bepalen hoe je dit proces het beste kunt inrichten. Daarmee kun je als organisatie een eerste scan maken: wat past het beste bij jouw bedrijf, bij jouw cultuur, bij je personeelsbestand?  Hoe internationaal ben je? In welke markten opereer je. Aan welke risico’s ben je blootgesteld. We zijn in ons onderzoek bedrijven tegengekomen die geopolitiek zeer serieus nemen en die het echt geïntegreerd hebben in hun strategievormingsproces. In geval van een incident, kunnen ze snel opschalen naar het juiste niveau in de organisatie. En het interessante is: bedrijven die geopolitiek serieus nemen, zijn ook minder bezorgd over geopolitieke ontwikkelingen. Ze zien het dan ook niet alleen maar als risico.’

---