Aan de slag met je foute aannames

Karim Benammar is filosoof. Ooit gaf hij les aan de universiteit, maar hij wilde de filosofie graag wat simpeler en praktischer maken. Nu helpt hij mensen in hun dagelijks werk en leven een antwoord te vinden op de diepe vragen van de filosofie. ‘Bijna alles wat we doen, is gebaseerd op foute aannames. Verander je aannames en je leven kan veranderen.’

Tekst Lydia Lijkendijk

Het leven is een puzzel, stelt Karim Benammar. ‘Je kunt je afvragen waarom de wereld is zoals hij is. Hoe wij dingen doen, is vaak helemaal niet logisch. Vaak is er een discrepantie tussen hoe wij de wereld uitleggen en hoe het eigenlijk allemaal werkt. Theorieën zijn een soort benaderingen waarmee we de wereld proberen te duiden, maar in principe zitten we er altijd naast.’

Hij vindt het leuk om mensen ervan te overtuigen dat ze ernaast zitten, lacht hij. Hij verduidelijkt: ‘We doen heel veel ingewikkelde dingen, en richten ons op details. We zijn in ons werk vooral bezig met brandjes blussen, zonder de oorzaak van de brand weg te halen. We nemen geen tijd voor de fundamentele vragen. Er moet echt meer tijd zijn om na te denken.’

Duizend uur per jaar naar school?

Hij geeft een voorbeeld. ‘In ons land moeten kinderen bijna duizend uur per jaar naar school, volgens een richtlijn van het ministerie. Terwijl er helemaal geen wetenschappelijke onderbouwing achter dit getal zit. In Finland gaan kinderen later en veel minder naar school, doen nauwelijks huiswerk en worden tot hun 16^e niet getoetst, en zij scoren veel beter op veel punten. We zouden ons dus af kunnen vragen: waarom houden we zo vast aan die bijna duizend uur, terwijl we ook een enorm tekort aan leraren hebben?’

De onderliggende aanname is, weet Benammar: hoe meer uren hoe beter. ‘Maar waarom stellen we deze aanname niet ter discussie? Misschien is minder uren wel beter. Hetzelfde geldt voor de universiteit. Studenten aan Oxford krijgen 24 weken onderwijs per jaar, in Nederland zijn dat 40 weken per jaar. Zijn Nederlandse studenten daardoor dan bijna twee keer zo goed als Oxford-studenten?’ Hij denkt van niet, en velen zullen het met hem eens zijn.

Aannames geven houvast …

Meer is dus niet altijd beter. En dat is precies de reden waarom Benammar mensen wil helpen nadenken over hun eigen werk. En hun eigen aannames. ‘Aannames hebben we nodig’, zegt hij. ‘Je hebt een wereldbeeld nodig, een structuur om je in te bewegen en samen te leven. Dat geeft houvast. Je kunt niet zonder aannames, maar je kunt ze wel veranderen als ze niet meer goed werken. Dat is het geval als de werkelijkheid verandert. Aan een oude structuur, aan oude aannames, heb je niets in een nieuwe werkelijkheid. Dat gaat schuren, dan heb je een crisis.’

Een crisis is goed, benadrukt hij, het is een teken dat de structuur niet meer past. ‘Dus je moet afscheid nemen van de structuur die is gaan knellen en de nieuwe structuur omarmen. Waarom krijgen mensen bijvoorbeeld een midlife crisis? Omdat ze doorgaan met wat ze altijd deden, maar het lichaam gaat protesteren. Je kunt niet meer doorzakken de hele nacht, je hebt slaap nodig, je krijgt rimpels, je hebt geen zin meer om alles te laten voor je carrière. Je krijgt er ook dingen voor terug; mensen die ouder zijn, zijn vaak gelukkiger, minder onzeker en kunnen beter relativeren. Zodra je dat omarmt, voel je je weer senang.’

Als je ouder wordt kun je soms jaloers zijn op het lichaam van jonge mensen. ‘Maar als je je dan realiseert dat je óók de onzekerheid erbij krijgt, en de puistjes, dan hoef je misschien niet meer zo nodig.’

… maar ze passen niet altijd

Aannames zijn dus niet altijd passend. Verandert de werkelijkheid, dan is het handig om je aannames om te gooien. Dat is niet eenvoudig, maar het geruststellende is: je kunt het leren. Mensen helpen in het radicaal anders gaan denken, is waar Karim Benammar veel plezier aan beleeft. Zo ook tijdens het congres Veranderen met Impact, waar hij spreker is. ‘De werkelijkheid dwingt je uiteindelijk tot andere aannames. Maar ik wil laten zien dat je de werkelijkheid vóór kunt zijn. Dat is minder pijnlijk. Kijk waar je last van hebt en waarom, en herkader dat.’

Hoe werkt dat precies? ‘We gaan onze aannames eerst onderzoeken, en dan omgooien. Dat roept weerstand op, maar toch gaan we het doen. Het zorgt voor heel veel creativiteit, en voor een nieuwe aanname – want je hebt aannames immers nodig. Waarom moet een rapport voor de Onderwijsinspectie twintig pagina’s lang zijn? Waarom moeten vergaderingen altijd een uur duren? Laten we dat eens radicaal veranderen en kijken of het beter of slechter werkt.’ Want testen, zegt Benammar, moet je veel en vaak, om te weten of je op het goede spoor zit. En, daarvan is hij overtuigd, als je je aannames omgooit, verandert er ook echt iets in je leven.

Radicaal anders denken en doen

Radicaal anders denken leidt tot radicaal anders doen. ‘Mensen luisteren helemaal niet naar het advies van anderen’, zegt Benammar. ‘Maar als ze zélf hun aannames veranderen, ermee experimenteren en ervaren dat het kwartje valt, dan kan het effect heel ingrijpend zijn.’

De sleutel tot succes is klein beginnen, zegt hij. ‘Iets kan je irriteren, en dat is goed. Dan is de kans aanwezig dat je het aan wilt pakken. Als iets je frústreert: nog beter. Maar het beste werkt het veranderen van aannames als je diepe pijn ergens over hebt. Want álles wat je dan verandert, is beter. En: je hoeft niet alles tegelijk op losse schroeven te zetten. Probeer het met iets kleins. Dat leidt tot het terugkrijgen van regie over je werk en je leven.’

Meer weten?

Zoals Karim Benammar filosofie toepast, is het niet iets saais en moeilijks. ‘Ik wil mensen graag een hoopvolle blik op de toekomst geven. Ja, mijn aanpak is ontregelend, en overigens ook heel interactief, maar in een uur kunnen we met een filosofische insteek de wereld van mensen veranderen. Daarbij hebben we grote lol. Het is ook een aanname dat plezier hebben niet past bij hard werken. Die aanname ontkracht ik daar ter plekke. Ook als je lol hebt, kun je hard werken.’

Karim Benammar was spreker tijdens het Jaarcongres Veranderen met Impact 2022. Dit jaar op 12 oktober in het Bimhuis te Amsterdam. Met o.a. Arend Ardon, Gijs Scholten van Aschat, Jacco van Uden e.a. Meer informatie en aanmelden.