Hoe kan ik bijdragen aan een betere wereld?
Dat is de vraag die Klarien zich vandaag de dag bijna dagelijks stelt. Ze is moeder van drie, tuinder van CSA de Wilde Peen, medeoprichter van Toekomstboeren en van Streekwaar, opdrachtgever voor het onderzoek duurzame pacht, deelnemer aan de Green Deal Voedselbossen en, niet onbelangrijk, echtgenote van medeveranderaar Leonardo. Wat is haar droom? Wat is haar veranderstrategie? En werkt die? Wat maakt dat Klarien door blijft gaan ondanks de tegenslagen?
Op weg
Als startende agro ecologische boeren komen Klarien en Leonardo terecht in een landschap van boeren die willen stoppen, maar geen opvolger hebben. Het kopen van een boerderij is onbetaalbaar, helemaal voor beginners zoals zij. Klarien organiseert bijeenkomsten met gelijkgestemde ‘beginners’: afgestudeerd in agro ecologie of farming systems. Die zijn vaak lid geweest van de Wageningse Boerengroep (studenten alternatieve landbouw) en OtherWise (sociale rechtvaardigheid). Sommigen hebben een permacultuur cursus gevolgd, anderen willen iets met een voedselbos. Ze zijn nieuwsgierig naar elkaars verhalen. Hoe doe jij het? Hoe kom je aan land, waar kun je pachten, hoe werkt dat? Wat zijn mogelijkheden?
De bijeenkomsten zijn gericht op het onderling van elkaar leren en elkaar inspireren. Na een half jaar wordt de vereniging Toekomstboeren opgericht. De leden werken hard en doen allemaal iets erg moois, ieder op zijn eigen plek. Als vereniging staan ze voor het belang van de beweging, en hoe die bijdraagt aan maatschappijverandering.
We willen aan de buitenwereld laten zien: hier zijn we, dit doen we!
Al snel komen er mensen die willen samenwerken. Maar zonder een visie op de toekomst is het lastig afwegen met wie er kan worden samengewerkt en met wie niet. Samenwerken vereist een goede afstemming en een flinke investering aan tijd waar je niet voor betaald wordt.
Steeds vaker loopt de groep aan tegen regelgeving die niet past bij de plannen omdat de regels geënt zijn op grootschalige intensieven productiemethoden. Na een tijdje verschuift de focus daarom van ‘het goede voorbeeld geven’ naar ‘het systeem veranderen’.
Grondgebruik en pacht
Kortdurende pachtcontracten zijn echt een probleem. Als je heel veel investeert in het verbeteren van de bodem op jouw stuk land en je mag die het jaar daarna niet meer pachten, dan is je werk voor niets. Daarom laat de groep onderzoek doen naar duurzame pacht en toegang tot grond. Met als resultaat het rapport Grond van bestaan: Land voor nieuwe boeren en agroecologie. Het is inmiddels duidelijk dat het oude systeem niet de ruimte biedt voor regeneratieve aanpakken, dus de vraag hoe het systeem moet veranderen wordt steeds urgenter.
Samenwerken met anderen levert nieuwe inzichten en beweging
Op zoek naar plekken waar ze kan bijdragen aan de systeemverandering doet Klarien mee met de werkgroep Boerenwijsheid van de Transitiecoalitie Voedsel (2018-2019). Verschillende vooroplopende boerennetwerken werken daar samen uit wat nodig is om ruimte te geven aan de transitie in de landbouw. Zo werken ze aan wet- en regelgeving die niet inperkt maar ruimte biedt, aan andere vormen van grondgebruik en grondeigendom. Ze initiëren het concept true price, waarbij de werkelijke prijs betaald wordt voor een product, inclusief de schade die het aanricht aan water, bodem, biodiversiteit en klimaat. Daarnaast starten ze het ervaringsleren tussen boeren onderling. Tijdens dat boerenwijsheidstraject wordt de Federatie van Agro-ecologische Boeren opgericht en de Boerenraad geïnstalleerd. Klarien is samen met Bregje Hamelynck en Geert van der Veer bij alle initiatieven betrokken en weet met haar heldere analytische vragen steeds weer voor duidelijkheid te zorgen. ‘Wat willen we hiermee? Waarom doen we dit zo, en als we dat doen, krijgen we dan het gewenste resultaat?’
Alle ervaringen dragen bij aan een bedding voor wat er gebeurt
Ik vraag Klarien wat haar rol is in dit geheel. Ik kom haar namelijk in alle verschillende adviesorganen tegen en merk dat ze kracht uitstraalt en visie heeft. Ze doet dit allemaal onbezoldigd. Ik zie haar vertellen, leren en kritische vragen stellen. Is zij de motor achter al deze mooie ontwikkelingen?
Klarien vertelt. ‘In het begin ging ik naar heel veel bijeenkomsten. Soms deed ik dingen die achteraf zinloos leken. Zo kon ik naar tien bijeenkomsten gaan terwijl er misschien maar drie iets opleverden. Waren die zeven dan zonde van de tijd? Of gebeurden daar dingen die voor een bedding zorgden voor wat er in die drie bijeenkomsten kon ontstaan?’
Zodra ‘wij’ belangrijker wordt dan ‘ik’, ziet de wereld er veel beter uit
Wat ze helder wil krijgen is steeds: waar gaan we naartoe met de beweging, welke volgende stapjes moeten gezet worden? Ze is geïnteresseerd in wat anderen aandragen, wat zij voor mogelijkheden zien op basis van hun ervaringen. In die bijeenkomsten stelt Klarien vragen om te begrijpen wat er gebeurt en waar dat toe kan leiden. Eigenlijk is haar man Leonardo degene die de strategie bedenkt en steeds de te nemen stappen uitzet, hij is een sterke kracht op de achtergrond. De Toekomstboeren zijn goed georganiseerd. Met 340 leden en een sterk kernteam kan Klarien zich meer richten op de haar CSA-tuin en het meewerken aan de systeemverandering.
Draken op de weg
‘Welke draken moeten er nog verslagen worden op jouw weg naar de ecologische samenleving’, vraag ik Klarien. ‘Welke hobbels moeten er nog genomen worden, niet per se door jou alleen, maar door ons als samenleving?’
Er zijn nogal wat hobbels te nemen. Klarien noemt hoe lastig het is om haar eigen strategie te bepalen. ‘Waar ga ik mijn tijd aan spenderen? Ga ik vooral het goede voorbeeld geven als regeneratieve tuinder, zodat mensen kunnen zien dat de omslag gaande is? Of ga ik de barricaden op, samen met Extinction Rebellion om aan het systeem te schudden?’
‘Er zijn twee echt weerbarstige draken. De ene is dat het nog steeds niet zichtbaar is hoe groot de stroom is van mensen die al regeneratief werken, die de nieuwe economie aan het bouwen zijn. In alle sectoren. Als gewone mensen in Nederland dat eenmaal ontdekken, dan gaan ze misschien wel meedoen. Hopelijk gaat dit boek dienen als vliegwiel.’
‘Als je alleen al kijkt naar landbouw en voedsel, dan zie je een groot CSA-netwerk, een Toekomstboerenvereniging, de Voedsel Anders-beweging, het agro ecologienetwerk. Steeds meer onderzoekprogramma’s tonen aan dat deze regeneratieve manier van werken biodiversiteit verhoogt en waterkwaliteit verbetert. Land van Ons koopt overal in Nederland landbouwgrond op om die veilig te stellen voor alleen maar agro ecologische vormen van land- en tuinbouw. We hebben met vereende krachten het Groen Boerenplan voorgelegd aan het kabinet. We zijn misschien wel met evenveel als de gangbare boeren, maar niet zo zichtbaar. Wat is nou nodig om te zorgen dat dit gezicht krijgt en een stem in het Nederlandse landbouwbeleid?’
De andere tegenwerkende kracht is de wet -en regelgeving. Als een toekomstboer bijvoorbeeld een subsidie wil aanvragen bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, past het voorstel niet in de bestaande hokjes. De bijzondere, lokale, soms traditionele gewassen die verbouwd worden, komen niet voor in de overzichten, dus die kun je niet opgeven. En als je kleiner bent dan één hectare krijg je sowieso geen subsidie. Maar je moet wel alles invullen anders krijg je een boete.
Bij het plattelandsontwikkelingsprogramma, met subsidiegelden uit Brussel en van de provincie, kun je alleen maar aanvragen doen voor luchtwassers en stalvloeren, maatregelen die bedoeld zijn om de bestaande landbouw te verduurzamen, maar waarvan nog onduidelijk is of die helpen. Voor de behoeften die de toekomstboeren hebben, bestaan geen categorieën. Ze passen daarom ook niet in de kaders van ruimtelijk ordeningsbeleid en regelgeving. Een agro ecologische tuinderij moet waarschijnlijk weg, omdat die in een gebied met landbouwbestemming ligt en dat moet open blijven. De bonenstaken zijn niet toegestaan. Dat die staken minder hoog zijn dan de twee meter hoge maïs bij de buren, doet niet ter zake. Wat zou het mooi zijn als er in het bestemmingsplan een categorie ‘agro ecologische landbouw’ zou zijn.
We laten zien dat het kan
‘Word je er niet neerslachtig of boos van? Hoe houd je het vol?’ Klarien houdt moed. ‘We spreken ons uit. We vertellen de verhalen van hoe het wel kan en hoe positief dat is voor klimaat, biodiversiteit, waterkwaliteit, natuur, bodems, gezondheid en gemeenschap. Die verhalen vertellen we aan de provincie, bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en we zaten aan tafel bij onderhandelaar Johan Remkes. Bovendien zijn er naast de Federatie van Agro-ecologische Boeren nog andere zichtbaarmakers, zoals We-are-the Re-generation, MaatschapWij en Wij.land.’
‘En we stellen een strategie op. Samen met de Transitiecoalitie Voedsel, Deltaplan Biodiversiteitsherstel, Boerennatuur, Herenboeren, het Platform Natuurlijke Veehouderij en Voedselbossen is het Groenboerenplan opgesteld. Invloedrijke mensen, zoals Cees Veerman, Pieter Winsemius en Jan Willem Erisman, de stikstofexpert, ondersteunen dit.’
De droom van Klarien
‘Over vijf jaar (2028) wordt wat wij doen (agro ecologie) door reguliere boeren gezien als reële optie. Zij gaan meedoen, eerder dan dat maatregelen van de overheid en de Rabobank dat kunnen afdwingen. En agro ecologie is dan een categorie in het bestemmingsplan. Dat is mogelijk, want ook bij de provincies zitten mensen die zich bewust zijn van de transitie.’
We behartigen het belang van biodiversiteit, de aarde, het klimaat en we inspireren
Ik vraag aan Klarien wat ze de komende vijf jaar gaat doen, om te bewerkstelligen dat die droom waar wordt, dat agro ecologie het nieuwe normaal wordt in de landbouw in Nederland.
‘Eerst onszelf steviger maken. Dan is duidelijk voor anderen waar je bij aanhaakt. Agro ecologie is een diversiteit aan ecologische en sociale vormen van land- en tuinbouw. Het is een beweging. Iedere pionier draagt bij aan het grotere geheel. Hoe interessant die voorlopers ieder op zich ook zijn (denk aan Anne van Leeuwen van Bodemzicht, Howard Koster van de Biesterhof en Damaris Matthijsen van Economy Transformers), we zijn er voor de samenleving.’
‘We behartigen het belang van biodiversiteit, de aarde en het klimaat. Wij laten zien wat een rechtvaardig voedselsysteem is en iedereen mag aanhaken. Daarmee kunnen we reguliere boeren inspireren en hen vertellen. Dat begint al bij Plaats De Kleine Aarde. Bovendien zien die boeren echt wel wat er om hen heen gebeurt. Er komt steeds meer Land van Ons, waar alleen agro ecologische boeren kunnen pachten. Er komen steeds meer Herenboeren, Caring Farmers voor natuurinclusieve landbouw en Caring Vets, dierenartsen voor dierenwelzijn. Daar kun je niet meer omheen.’
Het boek ‘Voorlevers van de nieuwe samenleving’ van Jelleke de Nooy- van Tol verschijnt in het najaar. Voorlevers zijn mensen, bedrijven en organisaties de ons voorleven hoe het anders kan, nu al. Klarien Klingen is één van deze voorlevers, voor haar boek heeft Jelleke haar geïnterviewd.
Alle deelnemers aan het congres Van Winst naar Waarde op 6 december krijgen het boek cadeau.