Blog Jan Jonker: Waardecreatie (her)waarderen

Waardecreatie (her)waarderen. Laveren …

Dit is de tweede van drie columns van de hand van Jan Jonker, keynote spreker op het Jaarcongres ‘Van Winst naar Waarde’. Zijn eerste column Zoeken naar Samen Anders lees je hier.

Wat is waardecreatie toch een merkwaardig, misschien zelfs een beetje verwarrend, woord. Alsof we ‘alles’ van waarde kunnen maken, in de voor velen impliciete industriële denk-traditie dat alles maakbaar is. Maar mij is het van mijn leven nog niet gelukt een vlinder te maken, laat staan een strak blauwe lucht of een gevoel van geluk. Is er niet die prachtige dichtregel ‘Alles van waarde, is weerloos’ (Lucebert). Het idee dat wij als mensen in staat zijn ‘alles’ te maken is dus maar zeer beperkt. En bleef het daar maar bij. In de ongebreidelde maakdrift verbruiken we zoveel dat niet vervangbaar is en heeft dat maken vaak zo’n negatieve impact op onszelf en de wereld om ons heen dat het nog maar de vraag is wat de waarde van de gecreëerde waarde is.

Onder dat woord waardecreatie zitten een heleboel in elkaar grijpende veronderstellingen. Eén daarvan is dat waarde vraagt om individuele en collectieve interpretatie. Betekenisverlening dus. Het maken van iets van waarde kost tijd, energie, creativiteit, vaardigheden en mogelijk grondstoffen. Maar dat is niet alles. Want iets maken vraagt altijd om de waarderende interpretatie van ‘de ander’. Zelf iets mooi vinden is dus maar de helft of minder van het waarderende verhaal. Als de kapper zonder overleg en toestemming de tondeuse zet in je mooie blonde haar mag dat technisch prima lukken en ben je binnen de kortste keren kaal maar de woede en schaamte kan nog heel lang duren. Teruggaan naar die kapper is er vermoedelijk niet snel meer bij.

Waarde is pas van waarde als zij betekenis heeft gekregen

Als die veronderstellingen iets ordenen (en dat kan op heel veel verschillende manieren) komen er tenminste twee  – noem ze voor het gemak maar even – dimensies uit. Dat zijn: materieel (de dingen) en mentaal (de waarden en het proces van waardering en daarmee van betekenisverlening) en aan de andere kant het individu (het ik) en het collectief (oh ja, het samen met elkaar). Die twee dimensies samen leveren een mooie matrix op. Zo worden vier kwadranten zichtbaar. Wie door z’n oogharen naar de maatschappij kijkt zoals we die over de ca. afgelopen drie of vier decennia hebben ontwikkeld, ziet dat we helemaal in het kwadrant van het ik en materieel zijn genesteld. We waarderen (of het nu bewust of onbewust is) alleen nog het ‘hebben van dingen’ voor onszelf en dat steeds vaker, steeds meer.

Het sociale, het samen én het mentale, het waarderen van waarde en daar met elkaar genuanceerd en evenwichtig overeenstemming over hebben, lijkt wel verloren. Het collectieve, het gemeenschappelijke is uit, is dood.  Alles is te koop, ook wat voorheen van ons allemaal was. Ikke ikke en de rest kan … En als we het daar niet mee eens zijn gooien we met vuurwerk naar bestuurders, laten zelf gemaakte bommen afgaan bij de voordeur of deponeren bakken met stront voor het gemeentehuis. We willen alles en we willen het nu. Bovendien hebben we per definitie gelijk ook als we ongelijk hebben en als de waarheid ons niet bevalt draaien we net zo lang aan de woorden en de betekenis tot er een eigen waarheid is ontstaan die we vervolgens met luide stem en veel zelfovertuiging verkondigen. Want, tja, we hebben gelijk ook als er feitelijk  niets van klopt. Liegen is bon-ton en acceptabel.

We leven in warrige en roerige tijden. Terug naar een onhaalbaar en gevaarlijk romantisch gisteren lijkt een schreeuwerig antwoord op weg naar morgen.

De kern van de transitie is om van materieel ik-denken naar nieuwe vormen van inclusief wij-denken te gaan

Wat ik gisteren in het publiek domein met veel aplomb  gezegd heb is vandaag toch echt anders en heb jij verkeerd geïnterpreteerd. En oh, ja de oligarchie is helemaal terug van weggeweest. Dus inlikken maar. Maar terwijl dit feitelijk aan de gang is komen we geen stap verder. We lopen vast, als dat op heel veel domeinen niet het geval is. Het zal echt anders moeten. We moeten echt de betekenis en de balans van de collectieve waardecreatie, van het samen,  herijken. Van ik naar wij en van alleen maar materiaal naar mentaal. Niet door in de kring naar elkaars gevoel te kijken  maar door te zoeken wat het nieuwe ‘samen’ is. Dat nieuwe samen is niet te koop of ligt ergens kant-en-klaar op de plank maar we kunnen wel als we de moed hebben dat samen uitdenken en vormgeven. Is dat niet de kern van de transitie?

---

Van Winst naar Waarde – 3 april 2025
Wil je meer weten over dit ‘schurende’ denken over waardecreatie, collectief denken en doen en maatschappelijke transitie? Kom dan naar het Jaarcongres Van Winst naar Waarde op 3 april 2025 in Burgers’ Zoo in Arnhem.

Jan Jonker is emeritus hoogleraar, bedrijfskundige, auteur, adviseur, hobby-kok, en huizenverbouwer met een passie voor metselen en timmeren. Na een leven lang werken staat hij op de rand van zijn pensioen. Eind 2025 verschijnt zijn laatste boek Een Transitie van Betekenis. Op 3 april gaat hij in op één deel daarvan: werken aan een nieuw sociaal-economisch-ecologisch contract.