Contact
Zutphenseweg 6
7418 AJ Deventer
Nederland
+31 (0) 6 108 08 010
Dit is de eerste van drie columns van de hand van Jan Jonker, keynote spreker op het Jaarcongres ‘Van Winst naar Waarde’.
Diepe bewondering heb ik voor mensen die repaircafé’s, samenwerk-boerderijen of een sociaal hotel beginnen. Er zijn in onze maatschappij heel veel betrokken mensen met brilante ideeën, mensen die zich willen inspannen voor het realiseren van veranderingen in hun omgeving. Respect. Dat concrete, hoe mooi ook, is niet mijn ding. Mijn rol is denk ik om na te denken over de paraplu daarboven, over het grotere geheel, over de verbinding tussen de onderdelen. Waar zitten de lijntjes, de knooppunten. Waarom draait verandering maar al te vaak op de vrije tijd van één individu? Waarom gaat het goed, maar ook zo ontzettend vaak niet. Zodat al die mooie ideeën niet in hun kleine hoekjes blijven, of sterven als pilot, maar op de een of andere manier met elkaar verbonden worden tot een patchwork, een groter geheel.
Het behoeft geen betoog meer dat we in een tijdperk van transities (meervoud) zijn beland. Alles wat stabiel leek, mooi opgebouwd sinds de wederopbouw, vastgelegd in wetten, regels en afspraken, staat op de helling, wordt beschimpt en genegeerd. ‘Eigen land eerst’ roept huiveringwekkende stemmen en echo’s op van amper een generatie terug. Maar achter het gekissebis, het gekrakeel en de domheid die regeert wordt een veel groter verval zichtbaar. Het lijkt wel alsof we de gemeenschappelijkheid, de wil om er samen met elkaar iets van te maken, verloren zijn. Die drive hebben we ingeruild voor een ieder-voor-zich-en-ik-eerst mentaliteit verblindt én in slaap gesust door hyper-consumentisme welke met een druk op de knop per onmiddellijk alles bij de voordeur brengt. Wat er voor de rest in de wereld gebeurt is beeld, is media, is verweggistan en kunnen we met een druk op de afstandsbediening buiten sluiten.
Hoe het zo gekomen is, is een lang verhaal dat is begonnen in de Verlichting, de eerste Industriële Revolutie of de Wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. Kies maar, bij herhaling haakjes genoeg. Maar politiek en maatschappelijk gezien linksom of rechtsom, we zijn het collectieve, het gemeenschappelijke kwijt. In tegenstelling tot wat we misschien dachten, drijven sociale media ons uit elkaar en leiden tot een explosie van ‘bubbels’ of digitale vissenkommen. Gelijkgestemden die met taal en beeld elkaar weten te vinden en versterken en, als het de verkeerde kant op gaat, meetrekken in extremisme. Buiten wordt dan ‘de vijand’ en ‘binnen’ begrijpen we elkaar. Het wij-met-elkaar, wij-van-de-maatschappij raakt vertrapt en verloren in de Babylonische verzameling monologen die elkaar niets meer te zeggen hebben.
Tussen wensen en werkelijkheid, tussen beleid en praktijk staan wetten en feitelijke bezwaren die er vooral op gericht zijn het bestaande in stand te houden. De huidige pogingen tot transitie zijn dan ook vaak niet meer dan omvangrijke investeringen in toekomst-belofte technologie om de bestaande orde in stand te houden. De dominante logica van het hier en nu staat fundamentele verandering in de weg. Onbekend maakt eng, maar los daarvan zijn er te veel bestaande belangen. Die zorgen ervoor dat ondanks mooie en vaak ronkende taal er uiteindelijk niets verandert. Zeker, bewustwording groeit maar daarmee is nog geen brede maatschappelijke ‘drive’ gerealiseerd die ons samen meeneemt in het zoeken naar een andere toekomst.
En toch, en toch en toch. In weerwil van alle tegenstemmen, al het gekrakeel, het hard spelen op de viool van de polarisatie, moeten we weer op zoek naar het nieuwe verhaal van ‘samen’. Geen dystopie of utopie maar een wij-topie. De toekomst is niet het opkloppen en van glazuur voorzien van het verleden. Laten we accepteren dat het grote en dragende verhaal, wat koersbepalend is geweest voor tenminste de afgelopen vijftig jaar, sleets zo niet obsoleet geworden is. Dat oppoetsen heeft niet zo veel zin; dan worden alleen maar de slijtplekken beter zichtbaar. We moeten anders. Struikelend en al prutsend op weg naar een nieuw verhaal waarvan de kern is: ‘Nobody wins unless everybody wins’ (Bruce Springsteen).
We zijn niet bezig met het vormgeven van transitie maar vooral om met technische innovaties en transformaties in stand te houden wat we hebben.
Om niet te blijven hangen in de dystopische treurnis van vandaag zijn nieuwe denkbeelden, nieuwe vergezichten nodig. Nee, die zijn niet af of klaar. Maar om nieuwe ideeën verder vorm te geven en te laten beklijven zijn er, in weerwil van het hier vandaag en nu, andere maatschappelijke afspraken nodig. Afspraken die moeten leiden tot nieuwe vormen van gemeenschappelijkheid, tot brood en schone lucht. Wil je meer weten over dit wenkend én denkend perspectief? Kom dan naar het Jaarcongres Van Winst naar Waarde op 3 april 2025 in Burgers’ Zoo in Arnhem.
Jan Jonker is emeritus hoogleraar Duurzaam en Circulair Ondernemen van de Radboud Universiteit, bedrijfskundige, auteur, adviseur, hobby-kok, wijnverzamelaar en huizenverbouwer met een passie voor metselen en timmeren. Na een leven lang vol passie werken staat hij op de rand van zijn pensioen. Eind 2025 verschijnt zijn laatste en 36ste boek ‘Een Transitie van Betekenis’. Op 3 april gaat hij in op één deel van dat boek: werken aan een nieuw sociaal-economisch-ecologisch contract.