Het is tijd voor nieuwe regels

Het is tijd voor nieuwe regels

Er is in onze samenleving iets mis met de regels. We bedenken ze met ons hoofd, terwijl ons hartsverlangen leidend moet zijn bij het bedenken van goede regels. Minder puzzelen en meer passie. Want om de grote opgaven van deze tijd aan te gaan, zijn juist die hart-regels nodig. En moedige leiders, die de ruimte geven aan mensen die een vurig verlangen voelen naar verandering. Shervin Nekuee vertelt erover.

Tekst Lydia Lijkendijk

Organisatiesocioloog Shervin Nekuee is van vele markten thuis. Hij kan veel, en hij doet ook veel, met diversiteit en inclusie als paraplu waar de meeste van zijn bezigheden onder hangen. ‘Ik hoor vaker dat mensen mij veelzijdig vinden. Maar wat mij betreft zitten we veel te veel in hokjes. Mensen identificeren zich bijna met hun professie. Dat was misschien lang effectief en efficiënt, maar op dit moment zie ik het als één van de grootste obstakels bij wat ons te doen staat.’ Want veranderopgaven, zegt hij, hebben het nodig dat mensen over grenzen heen stappen en de hokjes loslaten.

Veranderopgaven, die dienen zich aan rondom klimaat, energie en wonen – om maar wat te noemen. Maar ook bij diversiteit en inclusie hebben we te maken met een veranderopgave. ‘We zitten met dit soort grote vraagstukken in de knoop’, zegt Nekuee. ‘En de enige manier om eruit te komen is door wat wetenschappers een paradigmashift noemen. Mystieke termen omschrijven het als ‘wervelen’. In plaats van doormodderen met heel veel leed, moeten we af van regels die niet meer functioneren. We moeten niet krampachtig vasthouden aan oude regels, maar nieuwe ontwikkelen.’

Hoofd, hart, ziel, lichaam

Buitenstaanders, zoals hijzelf, zijn nodig om de boel op te schudden in onze complexe samenleving. ‘Je hebt mensen nodig met een visionaire blik, inspiratie en veel moed om regels te herijken. We hebben te maken met grote levensvragen. Onze levensinvulling maakt de aarde kapot, maakt ons ziek, zorgt ervoor dat onze kinderen psychische problemen krijgen en dat we dieren massaal vermoorden. We zijn toe aan nieuwe regels’, stelt Nekuee. En regels bedenken, zegt hij, is geen trucje. ‘Als je maar analyses en data erop loslaat, wetenschappelijke calculaties en adviezen van consultants, dan krijg je goede regels, denken we. Maar dat is niet zo. Je bedenkt regels niet vanuit je hoofd. Het vuur van verlangen is nodig om zaken te veranderen, openbaring en inspiratie. Regels komen uit je buik, ze moeten je raken. De Tien Geboden uit de Bijbel, de passie van de profeten, staan nog steeds in onze Grondwet, als je goed leest. Rousseau schreef zijn contract social, dat nog steeds de basis is onder de Universele Verklaring van de Mens, vanuit verlangen naar verandering.’

Nekuee ziet het als zijn taak mensen te laten zien dat zij niet alleen vanuit hun hoofd kunnen leven – laat staan veranderen. ‘Mensen zijn een geheel. Ze hebben niet alleen een hoofd, maar ook een hart, een ziel en een lichaam. Deze tijd verlangt volledigheid van ons.’

Niet gezellig verbeteren maar pijnlijk veranderen

Het grootste probleem van onze tijd, zegt Nekuee, is dat mensen de noodzaak van verandering ontkennen. ‘Ze hebben het hooguit over verbeteren, maar daarmee kom je er niet. Binnen mijn vakgebied, binnen diversiteit en inclusie, moet het ook vooral ‘gezellig’ blijven. Gezellig met z’n allen meedoen met de Ramadan-borrel. En gezellig met z’n allen in een bootje bij de gaypride. Maar diversiteit doet pijn. Als een bestaand gezelschap verandert in een ander gezelschap, met andere mensen die een ander uiterlijk hebben, een andere religie, een andere leefstijl, dan moet iedereen daar z’n weg in vinden. Iedereen moet in beweging komen. Dat doet pijn. Groei doet sowieso pijn.’

Ministerie als proeftuin

Eén van Nekuees taken is het om ambtenaren van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid te helpen om in beweging te komen op het diversiteitsvraagstuk. ‘Voor het soort werk dat ik doe, is het niet nuttig om je te veel met een organisatie te identificeren’, formuleert Nekuee. De oplettende lezer voelt aan dat hij opereert als luis in de pels. ‘Ik ben daar niet one of the guys’, zegt hij. ‘En ik ben niet naïef. Zo’n grote verandering kun je niet in een nachtje slapen bereiken.’ Hij begon met het schrijven van een nota over duurzaam diversiteitsbeleid. Hij grinnikt erom, want het klinkt als iets wat ambtenaren doen – wat hij nu juist niet is. ‘Ik wilde ten minste tien jaar vooruitkijken, voor minder deed ik het niet. Wat heel fijn is aan het ministerie, is dat ik ruimte krijg om dingen uit te proberen.’

Beleid veranderen kost tijd. Dat wist Nekuee al toen hij aan de klus begon, en hij wordt steeds gesterkt in dat weten. ‘We leven in een soort technologische waan, dat je met een toolkit alles kunt fiksen. Maar een organisatie is geen machine, het is een levend organisme, dat bestaat uit vele mensen. Je moet contact maken met mensen, respect hebben voor hen. Een organisatie met vijfenhalfduizend mensen, dat is net een dorpje. Er is liefde, haat, nijd, er zijn gezinnen – de teams. Door goed te kijken, zie je waar de toegang tot verandering zit. Dat teams mij toelaten, hoe eng het ook is, helpt bij de verandering. Dat ik een buitenstaander bent, helpt voorkómen dat het te gezellig wordt.’

Verlangen naar een morgenland

We zitten vaak vast in regels die niet meer passen. Nekuee: ‘Werken van 9 tot 5 paste bij het begin van de 20^e eeuw, de tijd van Henry Ford, die een lopende band bedacht voor zijn autofabriek. Maar een ritme van 9 tot 5 en vaste werkplekken zijn vandaag absurd. Net zoals het absurd is dat we onze teenagers in de winter om half 8 ’s ochtends op de fiets laten stappen om naar school te gaan. Terwijl al lang bewezen is dat mensen veel beter functioneren bij daglicht. Als regels goed zijn, geven ze een houvast. Denk aan het rode stoplicht in het verkeer. Als we allemaal doen wat het stoplicht zegt, hoeven we niet steeds zelf te kijken of we veilig over kunnen steken. Dat is handig. Maar veel regels verwurgen ons.’

‘Er heerst een taboe op het niet-weten, daar is moed voor nodig aan de top’

Hoe komen we af van die niet-helpende regels? ‘Door passioneel te verlangen naar een morgenland’, zegt de poëet die Nekuee immers ook is. ‘Een noodzakelijke voorwaarde is ten eerste dat tot leiders doordringt dat ze het niet weten. Het niet-weten is de meest magische ruimte voor creativiteit. En er heerst een taboe op het niet-weten, dus daar is moed voor nodig aan de top. Moed om te vallen en weer op te staan. Tegelijkertijd zijn er, ten tweede,  mensen nodig die het verlangen naar verandering voelen. Tot slot is nodig dat deze mensen de ruimte krijgen.’

Naar de sjamaan

Leiders die van de controle zijn, en van de processen, hebben niet de vaardigheden, de gave, om mensen in beweging te brengen naar het onbekende. ‘Deze leiders moeten zich niet bedreigd voelen, maar juist ruimte maken vanuit hun wijsheid voor degenen die visionair zijn. Niet in plaats van hen, maar naast hen. Iemand die visionair is moet je nooit verantwoordelijk maken voor de dagelijkse processen.’

Nekuee haalt het voorbeeld aan van een Afrikaanse stam. ‘De chief is daar de baas, de CEO. Hij zorgt voor de reguliere leiding. Maar als er iets groots moet gebeuren, is de chief slim genoeg om te beseffen dat er een ritueel nodig is, een verhaal, een visie. Die haalt hij bij de sjamaan. Een ontregelend type, dat wat verder van de stam af woont. Die fantasieën heeft en visie. Iemand die iets nieuws kan bedenken als er transformatie nodig is.’

Moraal van het verhaal: heb je verandering nodig? Maak dan ruim baan voor de magiërs, de ontregelaars, de mensen met visioenen!

Vuur van verlangen

Wil je meer weten over het gedachtegoed van Nekuee, en weten hoe je regels verandert in jouw organisatie en leven? Dan hoef je niet meteen naar de sjamaan. Je kunt eerst naar het Jaarcongres Regels en Ruimte komen. Nekuee vertelt zijn verhaal, dat anders is dan anders, op een manier die anders is dan anders. ‘Ik nodig mensen uit die eraan toe zijn anders geraakt te worden. Mensen die van hun hoofdkantoor naar hun hart willen afdalen. We gaan op zoek naar het heimelijke vuur. Als je niet weet wat je verlangt, weet je niet wat je mist.’

Over Shervin Nekuee

Shervin Nekuee ontvluchtte zijn geboorteland Iran op 19-jarige leeftijd, ging sociologie studeren aan de Universiteit van Utrecht en ontwikkelde zich in diverse richtingen. Hij werd columnist, publicist, dichter, curator en programmamaker van het Winternachten internationaal literatuur festival den Haag en directeur van het Mystic Festival in Rotterdam. Sinds 2020 werkt hij ook als senioradviseur Diversiteit en Inclusie voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Diversiteit, inclusie en leiderschap zijn de thema’s waar hij zich diep bij betrokken voelt. Hij is een veelgevraagd spreker over deze onderwerpen.