IC-arts Peter van der Voort: ‘We moeten het eerlijke verhaal vertellen’

Peter van der Voort stond als IC-arts midden in het verhitte coronadebat. Hij slaagde erin rustig zijn punt te blijven maken en was een kalme factor aan talkshowtafels. ‘Mijn constateringen over patiënten met overgewicht hebben niet geleid tot fatshaming. Het is denk ik belangrijk hoe het verhaal verteld wordt.’ Dat principe geldt wat hem betreft ook als het gaat om de houdbaarheid van de zorg. ‘We staan voor keuzes. Die kunnen we alleen maken als we een eerlijk gesprek voeren.’ Van der Voort deelt zijn ervaringen op het congres Polarisatie & Conflict; omgaan met tegenstellingen.

Jannie Benedictus

Omdat tijdens de coronacrisis al snel bleek dat vooral zwaarlijvige mannen op de IC belandden, opperde Peter van der Voort, IC-arts in het Groningse UMCG, het idee om mannen met overgewicht met voorrang te vaccineren. ‘Volgens minister De Jonge was het niet te regelen. Maar ik denk eerder dat hij vreesde voor polarisatie, want die ligt op de loer wanneer je bepaalde groepen zo expliciet gaat benoemen. ’

Dreigde het gevaar dat dikke mensen de schuld zouden krijgen?
‘Dat risico zit er in, dat je een groep op die manier labelt. Maar steeds als ik erover sprak, heb ik uitgelegd dat het mij gaat om het begrijpen van het ziektebeeld en de genezing ervan. Natuurlijk lag blaming op de loer. Dat is mij uiteindelijk meegevallen. Ik heb niet gemerkt dat ik als aanstichter van fatshaming werd gezien. Ik vond ook dat ik het als arts moest kunnen benoemen.’

Ongevaccineerden kregen wél de wind van voren. Heeft je dat verrast?
‘Dat debat is scherper geworden dan ik vooraf had ingeschat. Dat komt ook omdat we eerst dachten dat we wel zouden uitkunnen met een vaccinatiegraad van rond de zestig procent. Daar bleken we het niet mee te halen. We konden ons simpelweg niet zoveel ongevaccineerden veroorloven en daarmee kwam het debat op scherp te staan. De toon daarin en het gebrek aan ratio heeft me verbaasd. Anderzijds houd ik me steeds voor dat het gros van de mensen gewoon rustig de maatregelen en adviezen heeft gevolgd.’

Heb je expres je eigen toon kalm gehouden?
‘Mijn mening is duidelijk, ik vind het flauwekul om een vaccin niet te halen. Maar hoewel ik het verschrikkelijk met anderen oneens kan zijn, vind ik wel dat mensen anders over zaken mogen denken dan ik. Als het erop aan komt ben ik heel streng hoor. We hebben een coronapatiënt op de IC gehad wiens partner ons niet geloofde en enorm dwars lag. Daar ligt een grens. We gaan deze persoon de allerbeste zorg geven die in ons vermogen ligt, en als je dat frustreert ontzeggen we je de toegang.’

De zwaarlijvigheid die tijdens corona benoemd werd, is een veel groter probleem die de toekomst van ons zorgstelsel onder druk zet, vindt Van der Voort. Hij schreef recent een opinie in de Leeuwarder Courant en Dagblad van het Noorden waarin hij aangeeft dat er keuzes gemaakt moeten worden om de zorg toegankelijk te houden en dat sociale factoren en individueel gedrag daarbij niet onbesproken kunnen blijven. Uit zijn opinie: ‘Ik zie gezondheid als de trechter waarin sociale ongelijkheid en maatschappelijke verdeeldheid in de samenleving zich concentreert. Onder uit die trechter van ongezond gedrag en een ongezonde sociale context druppelt ziekte en vraag naar gezondheidszorg. Overgewicht, diabetes, hart en vaatziekten zijn in de lage sociaaleconomische klassen ruimer vertegenwoordigd evenals risicovol gedrag.’

Wat beoogde je met dit stuk?
‘Ik zie op de IC ziektebeelden waar mensen zelf invloed op kunnen hebben. Maar hoe lager de positie op de sociale ladder, hoe lastiger het is om de goede, gezonde keuzes te maken.’

Moeten we mensen dwingen om gezond te zijn?
‘Dat denk ik niet. Maar het is nu eenmaal zo dat we met elkaar veel zwaarder zijn geworden. Als je strandfoto’s van 1970 vergelijkt met foto’s van nu, dan is het verschil schrikbarend groot. Dat wil niet zeggen dat mensen gedwongen moeten worden tot een gezond leven, maar het is wél een gezamenlijk probleem. De helft van de volwassenen is te zwaar en daar komen ziektes uit voort. Het is individuele vrijheid versus maatschappelijke verantwoordelijkheid.’

Je bent ook politicus in de Eerste Kamer. Hoe lossen we dit op?
‘Ik denk dat we als politiek een opdracht hebben om een omgeving te creëren die stuurt naar goede keuzes. Denk aan gratis sporten, goede informatie, voorbeeldgedrag, inzet van influencers. Je kunt daar veel doen. We moeten ook beleidsdoelen concreet maken. Willen we van die vijftig naar veertig procent en hoe gaan we dat doen? Wie is dan die veertig procent die wel dik mag blijven?’

Maar er zijn meer keuzes te maken, zegt Van der Voort. Zoals hoe we met ouderdom willen omgaan en in welke technologisch-medische innovaties we innoveren. ‘Hoe ver gaan we daarin en wat hebben we daarvoor over? Zetten we bijvoorbeeld in op hele dure oncologische technieken die maar weinig extra levensduur opleveren? En hoe gaan we voor de ouderen in deze samenleving zorgen? Wie gaat dat betalen?’

Denk je dat we oplossingen gaan vinden zonder in een gepolariseerd debat terecht te komen?
‘Als ik de coronacrisis als blauwdruk neem, dan denk ik: ja en nee. Bij het vaccinatie-onderwerp zijn er echt kampen ontstaan waar zelfs binnen families mensen niet met elkaar spraken. Maar bij het overgewicht-verhaal is het best goed gelukt om het onder de aandacht te brengen zonder te polariseren. Dat stemt wel hoopvol. De sleutel is denk ik dat we de eerlijke boodschap vertellen. Overgewicht is bijvoorbeeld niet het echte probleem. De oorzaak ligt vaak in sociaal-economische status, armoede, ongelijkheid, eenzaamheid, mishandeling en noem maar op. Als je dát niet aanpakt heeft een leefstijlinterventie geen zin. Naast het individu als persoon heeft ook de samenleving als geheel een verantwoordelijkheid hierin.’

Als je kijkt naar hoe we het coronadebat hebben gevoerd, stemt jou dat dan hoopvol voor een debat over de toekomst van de zorg?
‘Ik ben er niet trotser op geworden, nee. We hebben het niet goed gedaan. Politiek gezien had desinformatie krachtiger bestreden kunnen worden. Feiten worden gewoon ontkend. Ik had gedacht dat er meer mensen voor ratio gevoelig waren. Het probleem is echter dat wanneer je als overheid desinformatie bestrijdt, dat al snel naar censuur neigt. Dan speel je complotdenkers in de kaart.’

Hoe vind je dat het politieke debat gevoerd wordt?
‘De bereidheid om naar elkaar te luisteren is niet zo groot. Ik worstel daar zelf ook mee. Aan de rechterflank klinken geluiden waar ik echt iets tegenover wil zetten. Tegelijk ben je bang dat je met reacties en interrupties de andere kant alleen maar aan het voeden bent. Maar het debat laten verstommen omdat je bij voorbaat al denkt dat het toch niets oplevert, dat kan ook niet. Dat zijn wel dilemma’s, ja.’

Peter van der Voort is hoogleraar Intensive Care Geneeskunde in Groningen en afdelingshoofd van de Intensive Care van het UMCG. Hij is tevens hoogleraar Health Care bij TIAS met als focus organisatie van de zorg. Hij is lid van de Eerste Kamer en voor D66 woordvoerder op het gebied van hoger onderwijs, financiën en Volksgezondheid.

Congres Polarisatie en Conflict 17 november 2022

Verhaal met Impact organiseert, in samenwerking met Strange, het congres Polarisatie en Conflict op 17 november 2022. Peter van der Voort spreekt op dit congres, samen met Bart Brandsma, Shirine Moerkerken, Joris Luyendijk, Augusto De Campos Neto en Jannie Benedictus (dagvoorzitter). Meer informatie en aanmelden: Congres Polarisatie en Conflict.