‘mensen helpen elkaar, maar filantropie is niet voldoende’

Michelle van Tongerloo is huisarts en straatarts in Rotterdam. Michelle ziet dan ook veel uiteenlopende voorbeelden van regels en normen die een goede zorg in de weg staan. Ze draagt twee petten, maar heeft één intentie: doen wat nodig is om haar cliënten te helpen. ‘Alles begint met de vraag: wat heb je nodig? En het antwoord dan ook serieus nemen.’ 

Door Maarten Tomson

Er hangt een ontspannen sfeer als ik op een dinsdagmiddag de Pauluskerk binnenstap voor een interview met Michelle. Als  ze even later aankomt, is dat anders. Voordat we in gesprek gaan nog even een kort overleg met de assistente voor de laatste afstemming van de rest van de middag. Ondanks haar drukke programma, is direct duidelijk dat ze staat voor haar verhaal. In de rij voor een kopje koffie heeft Michelle direct oog voor een bezoeker naast haar: ‘Wat zie je er goed uit!” 

Hoe meer problemen, des te meer professionals

‘Het aantal professionals dat zich met je bemoeit loopt snel op, naarmate je meer problemen hebt. De inzet is aanbod gestuurd en wordt meestal niet gecoördineerd. Elke instantie heeft zo zijn eigen regels en het ontbreekt aan een gezamenlijk doel. De tegenstrijdigheid die dat oplevert zorgt niet voor de rust die vaak nodig is, maar voor stress bij mijn patiënt.’, aldus Van Tongerloo.

‘We moeten doen wat nodig is. We moeten stoppen met opereren op ons eilandje. Ik zit wel vaker om tafel met meerdere mensen die betrokken zijn bij een probleemgezin. Dan probeer ik altijd om concrete oplossingen te zoeken voor de problemen die er zijn. Dan merk ik gewoon dat het vastloopt. Ze lijken dan niet meer over de muren van hun eigen organisatie te kunnen kijken. Door de fragmentatie van de hulp is deze tendens erger geworden in de afgelopen jaren, onder invloed van de decentralisatie en marktwerking.’

Doorvragen en samenwerken

‘Door aanbod gericht te werken is onze blik te beperkt. Vooral in gezinnen vereist de complexiteit van de problemen dat we goed doorvragen en bovendien samenwerken. Doorvragen, om het beeld compleet te krijgen van wat de behoefte is en welke ondersteuning dat vraagt. Samenwerken, omdat onze kennis en functie beperkingen kent. Toch hebben we de verantwoordelijkheid om onze patiënten zo goed mogelijk te helpen. zeker omdat ze die hulp meestal niet zelf in huis hebben. Die verantwoordelijkheid voelen veel hulpverleners ook, maar het lukt ze vaak niet om daar een vervolg aan te geven.’

‘Een voorbeeld van een beperkte blik: een kind met gedragsproblematiek mag na veel moeite eindelijk naar een school, zodat dit kind zich zo positief mogelijk kan ontwikkelen. Deze school voor kinderen met gedragsproblemen is niet in de buurt, dus is er vervoer nodig. Voor dat vervoer is het gezin afhankelijk van taxidiensten. O.a. omdat er bij de taxidienst problemen zijn, lukt het vaak niet om op tijd op school te zijn. Uiteindelijk is de conclusie van de school dat de absentie te groot is voor een succesvol traject. Als gevolg daarvan is dit kind weggestuurd van de school en is dit gezin weer terug bij af. Wat we hiervan kunnen leren is dat er mogelijk goede hulp wordt ingezet, maar dat die weinig effectief is als we niet naar het geheel kijken. Pas als we in de schoenen gaan staan van het gezin, krijgen we als hulpverlener het juiste perspectief.

Behoeften serieus nemen

‘Er gaat veel geld om in de zorg, maar veel van dat geld moet beter worden besteed. We kunnen vooral besparen door vraaggericht te werken. Nog te vaak is er een aanbod gedreven aanpak van toepassing. Hierdoor wordt er veel zorg ingezet die niet goed genoeg past. Het probleem wordt niet opgelost en kan zelfs verergeren. Stop met aanbod gedreven werken. Daarnaast moeten we vooral vertrouwen hebben in de mensen die ons om hulp vragen. Het komt bij mij eigenlijk niet voor dat mensen een loopje nemen met de hulp die ik hen geef. Mensen die hulp nodig hebben, vinden het al lastig genoeg om erom te vragen. Zij hebben geen intentie om er misbruik van te maken. Ik heb daar in ieder geval geen voorbeelden van. Daarom begint het voor mij iedere keer bij de vraag: wat heb je nodig? En de mensen dan vooral serieus nemen in die behoefte. Hier in de Pauluskerk ben ik bijvoorbeeld begonnen met geld geven aan mensen die dat nodig hebben. Zodoende heb ik geleerd dat het werkt als ik dat doe. Ik dacht: als dat hier werkt, dan werkt dat waarschijnlijk ook in mijn reguliere praktijk. Deze manier van werken heb ik daarom doorgetrokken en ik ben patiënten financieel gaan ondersteunen.’

Langs de vangnetten van het systeem

‘Door mijn ervaringen bij de Pauluskerk, heb ik ook geleerd om heel anders te werken. Je kunt hier niet volgens een protocol of een richtlijn werken. Dus je moet heel goed zelf nadenken en uitvinden hoe je de dingen aanpakt. Je ziet hier mensen die langs de vangnetten van het systeem zijn getuimeld. Daarom moet je oplossingen verzinnen die langs het geijkte systeem lopen. Instituut voor Publieke Waarden (IPW) laat ook zien hoe je met een andere gerichte aanpak komt tot een passende oplossing. Bovendien laat IPW met hun actieonderzoek zien dat er met de doorbraakmethode veel geld bespaard kan worden.’

‘Daarnaast heb ik belangrijke ervaring opgedaan in Caraïbisch Nederland. Het werken daar heeft mij als professional enorm veranderd. Daar is de scheidslijn tussen werk en privé bijvoorbeeld veel kleiner. Daar heb ik vooral geleerd om mezelf kwetsbaar op te stellen en naast iemand te gaan staan. Dat heeft ervoor gezorgd dat de afstand tussen mij en de patiënten veel kleiner is geworden. Het is daar minder geïnstitutionaliseerd, dus je bent er veel meer op jezelf aangewezen om tot een oplossing te komen. Daardoor wordt de oplossing veel pragmatischer vormgegeven. Dat zijn de belangrijkste ingrediënten geweest voor mijn huidige aanpak.’

Michelle is spreker op het Congres Regels en Ruimte op 25 mei in Burgers’ Zoo te Arnhem. Een inspirerende dag over hoe regels in de weg kunnen zitten en tegelijkertijd ook ruimte bieden. Voor professionals in (publieke) organisaties die willen werken aan kwaliteit, in en aan de werkelijkheid en voor professionals die bereid zijn om samen te werken en te verbinden om beter beleid te maken.

Michelle van Tongerloo is huisarts en straatarts in Rotterdam. Als huisarts werkt ze in een wijk in Rotterdam-Zuid vol armoedeproblematiek. Daarnaast is zij zelfstandig straatarts bij de Pauluskerk waar ze de kwetsbaarste mensen – vaak dakloos, verslaafd of ongedocumenteerd – zorg biedt.