Verbinding ontstaat in momenten van leegte

Verbinding ontstaat in momenten van leegte

Tekst: Cyrine Beune

Data over daten

Voor haar installatie ‘Why :i: like green’  bedrukte Julia meer dan honderd pingpongballetjes met een tekst uit de data die Meta over haar verzamelt. Het publiek dook als het ware in de fysieke data van Julia. Er zaten ook data bij uit datingapps. Dat maakt het interessant om het kunstwerk te beleven, maar het zet het publiek ook aan tot nadenken overde vraag: wat weet big tech eigenlijk van mijn dateleven? “Chats in datingapps zijn immers niet versleuteld”, weet Julia. “Dat kan ik je vertellen, maar het raakt mensen als het voelt als iets echts. Dat heb ik geprobeerd te bereiken door mijn eigen data te gebruiken voor de installatie.”

Zowel hogere wiskunde als kunstgeschiedenis

Tegenwoordig is er veel aandacht voor data en kunstmatige intelligentie. Dat overweldigt Julia wel eens. “Ik ben al zo lang bezig met dit onderwerp en plotseling is het dagelijks in het nieuws, het voelt alsof het onderwerp nu urgenter is dan ooit.”

Dat terwijl ze vroeger juist op onbegrip stuitte toen ze in data en big tech wilde duiken. Dat begon al op de middelbare school. “Ik koos zowel hogere wiskunde als kunstgeschiedenis, mijn mentor vond dat een rare beslissing: die twee vakken hadden niks met elkaar te maken. Terugkijkend denk ik dat ik wiskunde beter begreep door de kunst en kunst beter door de wiskunde.” Ook tijdens haar studie Graphic Design werd haar interesse voor kunst makenover data niet begrepen. Écht overtuigd van haar kunnen waren haar docenten destijds niet. “Dat was best moeilijk, maar het heeft me ook sterk gemaakt.”

Ondanks de weerstand bleef ze geloven in het belang van databewustzijn overbrengen via kunst. Ze raakte na het lezen van het boek ‘Who owns the future’ van internetpionier Jaron Lanier gefascineerd door databescherming. “Ik dacht: waarom is niet iedereen hiermee bezig?” Met wat magere cijfers mocht ze in 2016 afstuderen op ‘Bank of Online Humanity’ over de waarde van persoonlijke data voor commerciële partijen in relatie tot het basis inkomen. Ze visualiseerde de boodschap dat we lijden onder ‘dataslavernij’  in een installatie. Datzelfde jaar won ze de Crypto Design Award voor haar afstudeerwerk en verwierf ze eindelijk erkenning voor haar makerschap.

Twaalf minuten per persoon, 835 voorwaarden

Terug naar de tijd zonder internet en drie tv-zenders hoeft van Julia echt niet. “Technologie brengt veel voordelen met zich mee en verbindt ons. Wat echter veel meer aandacht moet krijgen, is de vraag hoe we ons willen verhouden tot tech, dataverzameling en kunstmatige intelligentie. Big tech bedrijven vinden vooral winst belangrijk. Je bent geen gebruiker van Google, Uber of Spotify, je bent het product. We hebben geen privacyprobleem, maar een machtsstrijd. Zelfs de Nederlandse overheid is afhankelijk van Amerikaanse techbedrijven. Dat is toch raar?”

Om mensen bewust te maken van de voorwaarden die winstbeluste big techbedrijven stellen aan hun ‘gebruikers’, liet Julia haar publiek die voorwaarden voorlezen in een pop-up radiostudio. Twaalf minuten per persoon, 835 voorwaarden in totaal met mensen op verschillende events. De opname vormde haar kunstwerk 0.00146 seconds.

Mensen lezen hoe bizar de voorwaarden zijn en tegelijkertijd de onmogelijkheid om je er van te vergewissen door de lengte ervan. Voormalig politica Kathalijne Buitenweg (GroenLinks) raakte geïnspireerd door de ervaring van het voorlezen en stelde zelfs parlementaire vragen over het gebrek aan geïnformeerde toestemming die hiermee ontstaat. Ze benadrukte bovendien het belang van kunst zoals die van Julia voor het verhelderen van complexe thema’s die urgent zijn.

Frictieloos en effectief

Met de toegankelijkheid van kunstmatige intelligentie als ChatGPT heeft de integratie van tech in het dagelijks leven een nieuwe vlucht genomen. “Ik sprak een man die trots vertelde over de optimalisatie van het e-mailprogramma van zijn bedrijf. Chatbots beantwoorden nu de mails, zelfs die van andere chatbots. Is het werkelijk een optimalisatie dat bots met elkaar in gesprek gaan? Die hang naar effectiviteit en frictieloosheid bevraag ik. Met de smartphone hoeven we ons nooit meer te vervelen, maar verbindingen met onszelf en andere mensen ontstaan juist in momenten van leegte.”

In het kunstwerk Mapping the Oblivion onderzoekt Julia wat we verliezen met frictieloosheid die de Netflix-algortimes bieden voor ‘de beste ervaring’. Frictieloos worden er films en series aangeboden die perfect passen bij het kijkgedrag. In de installatie is een grote tegel te zien die bestaat uit panelen die samen een patroon vormen van alle Netflixtitels, gecategoriseerd op klassieke genres. Vlaggetjes visualiseren de Netflix-algoritmes van Julia, haar vader en oma.

Duidelijk wordt dat elk familielid slechts een fractie te zien krijgt van alles dat Netflix biedt. “Wat verliezen we met de frictieloosheid die tech ons beloofd? Niet alleen Netflix gebruikt dit soort algoritmes, overal krijgen mensen een eigen online omgeving te zien die erop gericht is je te laten klikken. “Het gaat er niet om dat we het leuk vinden wat we te zien krijgen, maar dat we ons conformeren aan systemen en commerciële bedrijven die onze keuzes en kansen in steeds grotere mate bepalen.” Ik denk dat het ons kan verbinden om eens in het algoritme van een ander te duiken. Welke informatie krijgt iemand aangeboden, wat ziet diegene? Laten we de mens achter de data terug vinden.”

Op 15 oktober houdt Julia haar lezing ‘Verbinden in een verdeelde wereld’ tijdens het Jaarcongres Veranderen met Impact. Meld je hier aan en maak t/m 15 juli nog gebruik van vroegboekkorting!