Activist, zo noemt Reint Jan Renes zichzelf niet. Maar de urgentie om te strijden voor het klimaat voelt de gedragswetenschapper zeker. Met zijn lectoraat onderzoekt hij hoe we de kloof tussen denken en doen kunnen dichten. Eind 2023 won hij als lector de prestigieuze Deltapremie. ‘Centraal staat dat we impact maken in de praktijk met ons onderzoek.’
Tekst Cyrine Beune
‘Tussen denken en doen blijkt een kloof te zitten. Veel mensen zijn zich nu bewust van de gevolgen van de klimaatproblematiek, onder andere door demonstraties en de media-aandacht. Er moet minder gevlogen en geconsumeerd worden en we moeten van de fossiele brandstof af. Maar in de praktijk gebeurt juist precies het tegenovergestelde. We zeggen ons wel te willen inzetten voor het klimaat, maar doen dat vervolgens niet, of zo weinig dat het amper zin heeft. Bovendien vinden we het heel ongemakkelijk om beperkt te worden in onze vrijheid door allerlei vervelende maatregelen.’
Gedragsverandering en de pandemie
Waarom mensen iets wel of niet doen heeft de gedragswetenschapper altijd geïnteresseerd. Als student is hij begonnen in de psychologie, in eerste instantie om klinisch psycholoog te worden à la Freud. ‘Al snel kwam ik erachter dat ik gedragspsychologie veel interessanter vond. Klimaatproblematiek is één van de belangrijkste vraagstukken van onze tijd, daarom besloot ik in 2019 me daarop te focussen.’ Het is niet de eerste keer dat de gedragswetenschapper zich stort op een urgent vraagstuk. Tijdens de coronapandemie zette hij samen met twee andere onderzoekers bij het RIVM de gedragsunit op. ‘Ik zat net als de rest van Nederland thuis te kijken naar de persconferenties en dacht meteen: dit is een gedragsvraagstuk. Mensen moesten zich houden aan maatregelen, vanwege een abstracte vijand, een onzichtbaar virus. Diezelfde abstracte strijd voeren we nu ook tegen klimaatproblematiek.’
Ik zat net als de rest van Nederland thuis te kijken naar de persconferenties en dacht meteen: dit is een gedragsvraagstuk.
Maatregelen moeten logisch voelen
Volgens Reint Jan zijn er lessen te trekken uit de pandemie. ‘Nu is het onbegrijpelijk dat carnaval begin 2020 doorging, terwijl het virus overduidelijk om zich heen greep. Toen leek dat volstrekt normaal. Op dezelfde manier reageren we nu ook traag op de signalen die natuur geeft.’
Volgens de gedragswetenschapper is het belangrijk dat mensen snappen waarom er bepaalde maatregelen genomen worden en ook ervaren dat verandering van gedrag zinvol is. ‘Tijdens de pandemie zagen we vrij direct de gevolgen van ons gedrag. Als we afstand hielden, stagneerde het aantal besmettingen. Dat is met het klimaat anders. Als je vandaag minder vlees eet, zie je dat niet meteen terug in het klimaat. Bovendien: als de gevolgen zichtbaar worden, zijn de problemen, anders dan met het coronavirus, mogelijk onomkeerbaar.
Als je vandaag minder vlees eet, zie je dat niet meteen terug in het klimaat, dat maakt het lastig
Deltapremie
Voor zijn inspanningen als lector aan de Hogeschool van Amsterdam heeft Reint Jan in november 2023 de toonaangevende Deltapremie gewonnen. Die prijs wordt iedere twee jaar uitgereikt aan lectoren die een bijzondere bijdrage hebben geleverd. Aan de prijs is ook een geldbedrag van 500.000 euro verbonden. De jury zag in hem een ‘boegbeeld voor het praktijkgerichte onderzoek’. ,,Ons team heeft centraal gesteld dat we daadwerkelijk impact willen maken met ons onderzoek. We kunnen hele interessante dingen onderzoeken, maar deze problematiek is te urgent om in de theorie te blijven hangen.”
Behalve trots en blij werd Reint Jan ook wat nerveus. ,,We leggen de lat binnen ons onderzoeksteam hoog, nu komen er externe verwachtingen bij”, zei hij in een interview met de Hogeschool Amsterdam na het winnen van de Deltapremie. Inmiddels heeft hij zijn eigen verwachtingen in elk geval overtroffen. ,,Het geldbedrag geeft ons fantastische speelruimte om ook de minder vanzelfsprekende, belangrijke onderwerpen te onderzoeken.”
Het geldbedrag geeft ons fantastische speelruimte om ook de minder vanzelfsprekende, belangrijke onderwerpen te onderzoeken
Actief meewerken
Reint Jan is in elk geval blij dat hij actief kan meewerken aan een oplossing. Het zit niet in hem om somber te zijn, zegt hij over zichzelf. Echt moedeloos wordt hij daarom niet, al ziet hij zeker problemen die hem zorgen baren.
‘Een deel van de oplossing ligt in het uitdragen van klimaatbewustzijn, juist als nog niet alles perfect gaat. Zeker als ambtenaar, wetenschapper of bestuurder. Dit noem ik je ecologische handafdruk. Met handafdruk bedoel ik de impact die je hebt via andere mensen. Denk bijvoorbeeld aan je netwerk, een functie als rolmodel en besluiten die je (mede) kunt bepalen. Door je ecologische handafdruk te vergroten kun je een bijdrage leveren aan het verkleinen van de ecologische footprint.’
Reint Jan Renes is spreker op ons congres Van Winst naar Waarde op 20 november 2024 in Burgers’ Zoo Arnhem.
