Leer je hersens omgaan met een chronische crisis

We leven in een wereld die veel van ons vraagt. Eerst kwam corona, toen gingen we hybride werken en nu woedt er een oorlog in Oekraïne. De ene crisis volgt de andere op. En dat is precies het probleem, zegt Margriet Sitskoorn, neuropsycholoog en hoogleraar Klinische Neuropsychologie aan de universiteit van Tilburg. ‘De veranderingen waarmee we te maken hebben, zijn niet kortdurend en eenmalig, maar chronisch. Een toestand van crisis, dat is ons nieuwe normaal.’ Hoe dealen we daarmee?

 Tekst Lydia Lijkendijk

 Omgaan met een continue stroom aan nieuwe crises vergt speciale vaardigheden van mensen. Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de skills die handig zijn in deze nieuwe werkelijkheid, zegt professor Margriet Sitskoorn. ‘Om te beginnen: flexibiliteit. Dat zal je niet verbazen. We moeten meer investeren in het ontwikkelen hiervan om zonder kleerscheuren van de ene situatie naar de andere te gaan. Daarnaast moeten we ongewenst gedrag leren onderdrukken. Dat is gedrag dat voor deze situatie niet meer het beste gedrag is. Veel automatismen moeten we leren onderdrukken. Dat vinden we heel moeilijk, en het kost een hoop energie. Dat is een van de redenen dat we na corona allemaal zo moe zijn. Gedemotiveerd soms, zelfs.’

Belangrijk is daarnaast het bewaren van de balans. ‘Ook dat vinden we moeilijk. We zijn erg gericht op het bereiken van onze doelen. Maar het is nodig dat we ook voldoende tijd inruimen voor herstel. Dat doen wij meestal niet zo goed. Bovendien moeten we veel breder kijken dan alleen ons werk. Balans gaat ook over onze gezondheid, de opvoeding van onze kinderen, en noem maar op.’

Vaardigheden ontwikkelen

Flexibel zijn, ongewenst gedrag onderdrukken en balans bewaren. Als we dat doen en kunnen, zijn we goed op weg om crises de baas te blijven. Maar hoe ontwikkelen we deze vaardigheden? Kunnen we dat zomaar? ‘Ja’, zegt Sitskoorn volmondig. ‘Mijn expertise is neuroplasticiteit van de hersenen. Ik weet hoe hersenen zich aanpassen aan nieuwe situaties. Hersenen veranderen voortdurend door datgene waar je jezelf aan blootstelt. Ik heb een heel programma geschreven voor het ontwikkelen van je prefrontale hersenschors. Dat is een gebied vóór in je hoofd dat gerelateerd is aan vaardigheden die wetenschappelijk bewezen tot succes leiden. Stel jezelf bijvoorbeeld bloot aan nieuwe dingen. Dat wil zeggen: écht nieuwe dingen waar je ook lol in hebt. Dat hoeft niet persé een nieuwe hobby te zijn, het kan ook een grappig programma zijn op tv. Als je dat doet, ontwikkelt je prefrontale hersenschors en daarmee ontwikkel je de vaardigheden die je nodig hebt om succesvol te zijn in die snel veranderende wereld.’ Leren pianospelen is een goed voorbeeld, stelt Sitskoorn. ‘Want daarbij moet je én nadenken, én je motoriek gebruiken. Die combinatie is heel goed voor je prefrontale hersenschors.’

Ook nodig, zegt zij, is dat we onze aandacht onder controle krijgen. ‘Langdurig concentreren is heel moeilijk voor de meeste mensen. Zij worden voortdurend gecontroleerd door prikkels van buitenaf – ook al denken ze zelf van niet. Terwijl het van belang is om zélf te kunnen sturen waar je je aandacht aan geeft.’

Valkuilen

Onderweg naar een goed ontwikkelde prefrontale hersenschors die ervoor zorgt dat we ons aan kunnen passen aan de steeds veranderende wereld, komen we onvermijdelijk valkuilen tegen. ‘Een grote valkuil is moral licensing’, zegt Sitskoorn. ‘Dat betekent dat je van alles verzint om datgene wat je moet doen, juist niet te doen. En je denkt daarbij ook nog eens dat je het recht hebt om het niet te doen. In excuses verzinnen zijn wij doorgaans heel goed. Je hebt de hele dag hard gewerkt, je bent te moe, je hebt een momentje voor jezelf nodig en noem maar op.’

Een andere valkuil is dat je niet goed luistert naar wat je echt nodig hebt. Sitskoorn: ‘En dat je je motivatie af laat hangen van je to do-list. Terwijl de punten die daarop staan misschien helemaal niet de acties zijn die je wilt of kunt.’

Hoe voorkóm je dat je in die laatste valkuil trapt? ‘Maak een ‘to don’t-list’, adviseert Sitskoorn. ‘Met daarop alles wat je niet wilt doen. Want die geeft je prioriteiten aan! En neem ook eens de tijd om na te denken over je prioriteiten. Wij zijn geneigd om ja te zeggen op van alles, waardoor we steeds korte-termijndeadlines creëren, en we niet toekomen aan de echt belangrijke dingen.’

Beweeg meer!

Uit eigen ervaring kan Sitskoorn vertellen dat meer bewegen haar een handvat geeft om het hoofd te bieden aan de uitdagingen van de chronische crisis. ‘In mijn boek Ik2 beschrijf ik dat voldoende bewegen je helpt om de beste versie van jezelf te worden. Ik dacht dat ik dat zelf ook deed, genoeg bewegen, want ik ging immers twee keer per week sporten. Toen ik een stappenteller kocht, bleek dat ik toch vrijwel de hele dag stilzat. Dat heeft me rigoureus dingen laten veranderen. Ik vergader lopend, pak altijd de trap, heb een oude fiets op de universiteit gezet en neem zoveel mogelijk de fiets naar externe afspraken. Dat brengt me gezondheid en ontspanning, en ook plezier gedurende de dag.’

Op weg naar een superbrein

Wie de tips van Sitskoorn toepast en balans weet te houden in het leven, met voldoende beweging, slaap en aandacht, is hard op weg een superbrein te krijgen. ‘Je kunt je hersenen en gedrag echt aanpassen aan deze veranderende wereld, in de richting die je zelf voor ogen hebt. Wees geen speelbal, maar een spelleider!’

Congres Van Winst naar Waarde 

Margriet is spreker op het congres Van Winst naar Waarde op 6 december 2023 in Colour Kitchen in Utrecht. Samen met Jitske Kramer, Kees Klomp, Jeroen Smit en Ties Joosten.

Jaarcongres Veranderen met Impact

En Margriet Sitskoorn was spreker tijdens het Jaarcongres Veranderen met Impact 2022. De komende editie is op 12 oktober in het Bimhuis te Amsterdam. Met o.a. Arend Ardon, Gijs Scholten van Aschat, Jacco van Uden e.a. Meer informatie en aanmelden.