Doorbreek de patronen van ongelijkheid en zoek de verbinding met elkaar

Waar gaat het mis als we het hebben over diversiteit en inclusie? Psycholoog en antropoloog Aminata Cairo gebruikt deze termen liever niet, omdat ze mensen en dingen uitsluiten. Cairo gelooft in de verbinding tussen mensen. Geef jezelf en elkaar de ruimte. Dit klinkt makkelijker gezegd dan gedaan, want we hebben nog heel wat patronen te doorbreken.

Tekst Monique Krol 

Op het moment dat ik haar spreek laat haar stem haar enigszins in de steek, maar Aminata Cairo is gelukkig goed in staat om haar verhaal over te brengen. Ze is lector aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK) van het lectoraat Sociale Rechtvaardigheid en Diversiteit in de Kunsten en onderzoeker en consultant op het gebied van diversiteit en inclusie. Ze adviseert organisaties en onderwijsinstellingen en is auteur van het boek Holding Space.

Al zit Cairo zelf middenin het wereldje, toch gebruikt ze de termen diversiteit en inclusie liever niet. “We noemen ze zo vanzelfsprekend en daarmee zijn ze ook beperkend.” Om dit toe te lichten noemt ze het voorbeeld van organisaties die het goed denken te doen als ze een minimaal aantal mensen van kleur, vrouwen en mensen met een beperking in dienst hebben. Maar daarmee sluit je ook direct uit want het gaat om zoveel meer. “Neem mijzelf: ik kan gezien worden als die zwarte vrouw. Maar ik ben ook moeder, zus en ik houd van zwemmen. Dit zijn maar enkele voorbeelden die laten zien dat ik zoveel meer ben.”

Patronen doorbreken

Maar als we het dan niet diversiteit en inclusie noemen, waar gaat het dan wel om? Daarover hoeft Cairo niet lang na te denken: “Hoe we met elkaar omgaan als mensen. Daar gaat het over. Door de geschiedenis heen hebben we allemaal patronen ontwikkeld. Deze patronen hebben geleid tot ongelijkheden en zijn vanzelfsprekend geworden. Daar zijn we ons nu bewust van. Wat vergt het om die patronen te doorbreken en gezamenlijk nieuwe verhalen te creëren? Zijn we vaardig en moedig genoeg?”

De bestaande verhalen zijn van ons allemaal en we hebben er allemaal aan meegedaan, benadrukt ze. Ze wil naar niemand wijzen. Het gaat erom dat we de patronen doorbreken. “Durf je kwetsbaar op te stellen en toon je menselijkheid. We zijn altijd bereid om te analyseren en te filosoferen, maar wat gaan we er vervolgens aan doen?” Volgens Cairo is het belangrijk om door de pijn heen te gaan en om bloedeerlijk te zijn om uiteindelijk te komen tot het goede. Dat laatste komt uit de blues vertelt ze.

Het collectief

Volgens Cairo is de individuele kant altijd gekoppeld aan het collectief. Wat bedoelt ze daar precies mee? “We staan met elkaar in verbinding. Als je dat erkent ga je er ook bewuster mee om. Ik doe domme dingen, jij doet domme dingen, we doen allemaal domme dingen. Accepteer dat. Veel mensen zijn geneigd om naar elkaar te wijzen. En zo komen we geen stap verder.”

Cairo is ervan overtuigd dat je alleen niks voor elkaar krijgt. “Ik kom voort uit een gemeenschap en jij bent onderdeel van een gemeenschap. Als je je daarvan bewust bent, brengt dat ook verantwoordelijkheden met zich mee. Je kunt het niet in je eentje. Zelfs een ‘groot’ persoon die zegt niemand nodig te hebben, is ook geholpen en geïnspireerd door anderen.” Dit lijkt haaks te staan op het hedendaagse individualisme. Hoe kijkt ze daar tegenaan? “Dat doen ze ons graag geloven, maar het is een mythe. De coronatijd heeft ons laten zien dat we elkaar nodig hebben. Zeker in de beginperiode, toen we van elkaar werden afgesloten. Dit heeft ons getraumatiseerd.”

Storytelling

Ze gelooft in storytelling. Zelf doet Cairo dat op basis van kennis van inheemse volken. Daar komt ook de antropologie om de hoek kijken. Ze is in Nederland geboren, genaturaliseerd tot Amerikaan en heeft Surinaamse roots. Deze draagt ze altijd met zich mee. Volgens haar begint het met relaties. “Hoe staan we in relatie met elkaar? Welke relaties zien we over het hoofd? Dat moet je uitgangspunt zijn.” Als voorbeeld neemt ze haar Surinaamse familie. “Ik ben onderdeel van een familie. Als er ruzie tussen twee personen binnen de familie is, gaat het niet alleen om die twee mensen. Het heeft effect op de hele familie. We willen allemaal in harmonie met elkaar leven. Je moet meedoen, komen opdagen en afspraken nakomen.” Op deze manier kun je ook naar organisaties kijken. Je bent onderdeel van een groter geheel.

De dominante en de ander

In haar boek heeft Cairo het over de ‘dominante’ en de ‘ander’.  Wat bedoelt ze daarmee? “Bepaalde verhalen zijn belangrijker geworden. Sommige dingen zien we als waar en vanzelfsprekend, terwijl dat niet zo hoeft te zijn. Dat is het dominante. De ander is dan minder. Althans, dat maken we er zelf van en dat hebben we met elkaar geaccepteerd.” Dit klinkt abstract. Een herkenbaar voorbeeld uit een werkoverleg: een vrouw oppert een idee. Niemand reageert. De man die ernaast zit, herhaalt wat zij zegt. En opeens is het een goed idee en iedereen stemt in. Dit lijkt normaal maar dat is het niet. Als jij erbij bent en er vervolgens iets van zegt, heeft dat consequenties. Dan ben je moeilijk en je wordt er eigenlijk voor afgestraft.

En precies dat moeten we doorbreken. Maar hoe doen we dat? “Dit is niet makkelijk”, vertelt Cairo. “Het voelt waarschijnlijk ongemakkelijk en ongezellig. Maar ga ermee aan de slag. Dit gaat verder dan praten of een gesprek. Creëer de ruimte voor jezelf en voor de ander. Wees er bewust van dat het iets met je gaat doen, wij zijn immers allemaal geconditioneerd in die patronen.”

Care, courage en humility

Om vanuit jezelf andere ruimtes te creëren waarop mensen zullen reageren, heb je deze aspecten nodig:

Care. Handel en reageer vanuit compassie. Kijk eens met liefde naar de persoon op wie je boos bent. En accepteer de pijn of boosheid. Weet dat dit emotioneel zwaar is, dus zorg goed voor jezelf.

Courage. Je moet moedig zijn. Niet iedereen gaat jouw moed in dank afnemen. Moed heb je nodig om je mond open te trekken, maar het moet met wijsheid gepaard gaan. Dat heb je nodig om te bepalen wanneer en hoe je de confrontatie aangaat.

Humility. Een letterlijke vertaling is er niet maar bescheidenheid komt dichtbij. Weet dat jij fouten gaat maken en accepteer dat andere mensen fouten maken. Vergeef jezelf en de ander.

Tijdens het Jaarcongres Vrouwen met Impact op 27 september gaat Laurentien van Oranje – Nassau in op verbinding op basis van gelijkwaardigheid en dialoog. Andere sprekers deze dag zijn: Lenette Schuijt, Jan van Setten, Genieke Hertoghs, Dilara Bilgiç en Caroline Koetsenruijter.

Het interview met Caroline Koetsenruijter: Weg met die giftige werkplek! lees je hier.